Każdy człowiek od ukończenia 13 roku życia uzyskuje ograniczoną zdolność do czynności prawnych. Z chwilą uzyskania pełnoletniości zdolność ta staje się pełna. Przez zdolność do czynności prawnych rozumiemy możliwość nabywania przez osobę fizyczną praw i obowiązków, jak i również ich tracenia oraz dopuszczalność zaciągania zobowiązań. Odbywa się to zaś własnym działaniem i we własnym imieniu. Innymi słowy, osoba posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych może przykładowo nabyć nieruchomość, czy też zaciągnąć pożyczkę. Istnieją jednak sytuacja, w których osoba pomimo posiadania zdolności do czynności prawnych, nie jest w stanie kierować swoim postępowaniem. Wówczas można sięgnąć po instytucję ubezwłasnowolnienia całkowitego. Podstawową normą w tym zakresie jest art. 13 Kodeksu cywilnego, który brzmi następująco:
Art. 13. [Ubezwłasnowolniony całkowicie]
§ 1. Osoba, która ukończyła lat trzynaście, może być ubezwłasnowolniona całkowicie, jeżeli wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, nie jest w stanie kierować swym postępowaniem.
§ 2. Dla ubezwłasnowolnionego całkowicie ustanawia się opiekę, chyba że pozostaje on jeszcze pod władzą rodzicielską.
W normie tej wskazano podstawowe przesłanki do dokonania ubezwłasnowolnienia całkowitego, a także wskazano, na kwestię ustanowienia opieki dla osoby ubezwłasnowolnionej.
Pierwszą z przesłanek jest wiek, a mianowicie ukończone 13 lat. Co istotne wiek ten musi być osiągnięty najpóźniej w chwili wydawania orzeczenia w przedmiocie ubezwłasnowolnienia. Kolejne dwie przesłanki obejmują kwestie związane z wystąpieniem choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego, albo innego rodzaju zaburzeń oraz ich skutek – brak możności kierowania swoim postępowaniem spowodowany ich występowaniem.
Osoba ubezwłasnowolniona całkowicie traci zdolność do czynności prawnych, a tym samym wszelkie czynności prawne przez taką osobę dokonane są z mocy prawa nieważne. Przykładowo, osoba taka nie ma możliwości skutecznego zaciągnięcia zobowiązania finansowego np. kredytu. Przez wzgląd na powyższe, istnieje konieczność ustanowienia opieki dla osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie. Działania opiekuna sprowadzają się zaś do reprezentowania tej osoby i sprawowania pieczy nad nią i jej majątkiem.
Kwestie ubezwłasnowolnienia całkowitego wielokrotnie trafiły przed oblicze Sądu Najwyższego, który wypracował pewne poglądy służące za wyznacznik przy orzekaniu w tych sprawach. Warto przywołać niektóre z tez orzeczniczych, dzięki którym lepiej można zrozumieć to zagadnienie:
Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 29 grudnia 1983 r., I CR 377/83
„Ubezwłasnowolnienie jest instytucją powołaną w wyłącznym interesie osoby chorej, która z przyczyn określonych w art. 13 § 1 k.c. nie jest w stanie kierować swoim postępowaniem albo z przyczyn określonych w art. 16 § 1 k.c. potrzebuje pomocy do prowadzenia spraw życia codziennego. Instytucja ubezwłasnowolnienia nie służy dobru wnoszącego o ubezwłasnowolnienie i rodziny tegoż wnoszącego.”
Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 14 marca 1977 r. II CR 58/78
„W świetle przepisów art. 13 § 1 i 16 § 1 k.c. podstawą ubezwłasnowolnienia nie może być – sam przez się – zarzut marnotrawstwa, o ile nie łączy się on z chorobą psychiczną, niedorozwojem umysłowym albo innego rodzaju zaburzeniami psychicznymi.”
Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 6 września 2017 r. I CSK 331/17
„1. Istnienie choroby psychicznej lub innej wskazanej w art. 13 § 1 k.c. przyczyny nie jest przesłanką wystarczającą do orzeczenia ubezwłasnowolnienia całkowitego. Musi jej jeszcze towarzyszyć powiązana z tymi przyczynami niemożność kierowania swoim postępowaniem przez osobę fizyczną.
2. Przez pojęcie “niemożność” rozumie się brak świadomego kontaktu z otoczeniem oraz brak możliwości intelektualnej oceny swojego zachowania i wywołanych w nim następstw.”
Przy orzekaniu o ubezwłasnowolnieniu Sąd zatem zawsze kieruje się interesem osoby chorej i jej dobrem. To osoba ubezwłasnowolniana jest zatem w centrum zainteresowania Sądu, a to dlatego, że wydanie orzeczenia uwzględniającego wniosek ma bardzo daleko idące skutki. Co ciekawe, sam zarzut marnotrawstwa nie może być skuteczny, jeśli nie współistnieje z innymi opisanymi wcześniej zaburzeniami, czy też chorobami. Ponadto, nawet zaistnienie np. choroby psychicznej, też nie może stanowić samodzielnej przesłanki do dokonania ubezwłasnowolnienia całkowitego. Konieczne jest zaistnienie związku między ta chorobą a niemożnością kierowania swoim postepowaniem przez osobę fizyczną, przez co należy rozumieć brak świadomego kontaktu z otoczeniem.
Złożenie wniosku o ubezwłasnowolnienie często traktowane jest jako ostateczność, właśnie ze względu na skutki jakie wywiera wydanie orzeczenia w tym przedmiocie. Jakkolwiek zdarzają się sytuacje, gdy ta ostateczność staje się koniecznością.
Nasza Kancelaria zajmuje się kompleksową pomocą w sporządzaniu wniosku do Sądu oraz reprezentacją przed Sądem. W razie wątpliwości i pytań zapraszamy do kontaktu!